سه سناریوی کوتاه‌مدت ارزی

با توجه به رویدادهایی که در عرصه خارجی رخ داده‌اند و در حال رخ دادن هستند، این احتمال که در هفته جاری با سفر ریاست محترم جمهوری به شهر نیویورک فصل جدیدی در سیاست خارجی ایران آغاز شود هر روز افزایش می‌یابد.

 اهمیت این رویدادها برای اقتصاد ایران و جامعه فعالان اقتصادی ، وابسته به عوامل مختلفی است، اما از آنجا که تحریم‌های بین‌المللی منبع اصلی بسیاری از اختلالات اقتصادی و افزایش هزینه مبادلات بانکی و اقتصادی هستند، این رویدادها در صورتی اهمیت اقتصادی خواهند داشت که در وضعیت تحریم‌های اعمال شده در زمینه نفت، بانکداری، مبادلات پولی و معامله با نهادهای ایرانی تغییری ایجاد کنند.

  

در صورت چنین تغییری باید منتظر پاسخ بازارهای داخلی ارز، سرمایه و کالا به چنین تحولاتی بود. در میان بازارهای داخلی بازار ارز از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، به‌ویژه آنکه بخش عمده‌ای از ارز عرضه شده در این بازار از محل صادرات نفتی تامین می‌شود. هر گونه تحول عمده‌ای که نوید بخش افزایش توانایی بانک مرکزی در تزریق ارز به بازار داخلی باشد می‌تواند کاهش نرخ برابری ارزهای خارجی در برابر ریال را به‌دنبال داشته باشد. سوال اینجا است که اندازه تغییر این نرخ برابری چقدر خواهد بود؟ آیا بازار ارز روزهای بعد از آتش‌بس در جنگ ایران و عراق را که بیست و پنج سال پیش تجربه کرد، دوباره تجربه خواهد کرد؟

اندازه واکنش بازار ارز و نوسانات قیمت ارز تابعی از رویدادهای هفته خواهند بود و اینکه، این رویدادها تا چه حد و با چه سرعتی می‌توانند باعث تغییر در افق اقتصادی ایران شوند. از این دیدگاه برای اتفاقات نیویورک چند سناریو می‌توان در نظر گرفت که هر کدام اثر متفاوتی بر اقتصاد کشور خواهند داشت. بخشی از این اثر ناشی از شوک روانی و انتظارات از آینده اقتصادی خواهد بود که با گذشت زمان تغییر خواهد کرد. بخش دیگر اما وابسته به تغییر در هزینه مبادلات خارجی، صادرات نفتی و نقل و انتقالات بانکی خواهد بود.

این اثر یک تغییر ساختاری خواهد بود که توابع عرضه و تقاضا و شرایط محیطی فعالیت‌های اقتصادی را تغییر خواهد داد. این اثر می‌تواند با افزایش تعداد مبادلات اقتصادی و تسهیل آنها باعث افزایش رشد اقتصادی شود. اندازه واقعی آن تابع شرایط کلان اقتصادی خواهد بود و کمی‌سازی آن تنها با جمع‌آوری آمار و داده‌های مناسب میسر است. سناریوهای ممکن با توجه به تاریخچه مذاکرات سیاسی می‌توانند از این قرار باشند. البته درباره احتمال روی دادن این سناریوها کارشناسان سیاست خارجی باید ابراز نظر کنند، این یادداشت از دید اثر اقتصادی این تحولات را بررسی می‌کند.

۱- ملاقات بین سران دو کشور ایران و ایالات‌متحده آمریکا، مذاکره و توافق بر سر پایان دادن به تحریم‌ها و اعلان رسمی یک جدول زمانبندی برای پایان دادن به تحریم‌ها.

در این سناریو بعد از این توافق، یک دوره جدید از مذاکرات با کشورهای علاقه‌مند به تحولات هسته‌ای ایران آغاز می‌شود. با این حال کاهش ریسک مبادلات تجاری و ایجاد اطمینان به بهبود افق اقتصادی علاوه‌بر افزایش گزینه‌های سرمایه‌گذاری از ارزش کوتاه مدت ارز به‌عنوان ابزار پس‌انداز ارزش دارایی‌ها می‌کاهد. کاهش تقاضا برای خرید ارز به‌خاطر انتظار کاهش قیمت آن در آینده و افزایش عرضه از طرف کسانی که از کاهش ارزش دارایی‌شان هراسان شده‌اند، می‌تواند کاهش شدید قیمت ارز را به‌دنبال داشته باشد. در صورت روی دادن این سناریو روزهای آینده بیشترین شباهت را به روزهای بعد از آتش‌بس در جنگ ایران و عراق خواهند داشت. نوسانات بازار در این شرایط علاوه‌بر آنکه تابع شوک ناشی از این رویداد هستند از تغییرات انتظارات و تطبیق باورها با شرایط واقعی لغو تحریم‌ها تاثیر خواهند پذیرفت.

۲- ملاقات بین سران کشورهای اروپایی و ایران بدون ملاقات با ایالات‌متحده آمریکا که شامل مذاکره و توافق بر سر مساله هسته‌ای ایران و تعیین راهکار لغو تحریم‌ها با اولویت دادن به لغو سریع تحریم بانکداری و مبادلات مالی با ایران. این سناریو با توجه به آنکه ورود ارزهای خارجی به بازار ایران را تسهیل می‌کند می‌تواند اثر مشابهی بر بازار ارز ایران بگذارد، اما با توجه به عامل عدم قطعیت در این سناریو به اندازه سناریو قبلی کاهش پیدا نمی‌کند. احتمال دارد روند صعودی نرخ برابری ارزهای خارجی درباره ریال زودتر از سناریو اول از سرگرفته شود. در این سناریو شرایط افق اقتصادی برای صنایع کشور تغییر نمی‌کند؛ ولی امید به تغییر آنها افزایش پیدا می‌کند.

در روزهای بعد از چنین رویدادهایی بازار ارز شاهد سقوط قیمت دلار برای چند هفته خواهد بود و سپس منتظر وقایع آینده باقی خواهد ماند. اندازه سقوط نرخ برابر ارزهای خارجی وابسته به میزان خوش‌بینی به آینده و قدرت سیگنال‌های دول خارجی برای محقق کردن توافق‌هایشان با ایران خواهد بود.

۳- ملاقات بین دیپلمات‌های ایران و کشورهای گروه ۱+۵ بدون رسیدن به توافق بر سر پایان دادن به تحریم‌ها؛ ولی با رسیدن به توافق درباره چارچوب مذاکرات آینده و راهکار محقق کردن توافقات. در این سناریو افق اقتصادی کوتاه مدت ایران تغییری نخواهد کرد. تحریم‌ها همچنان برقرار خواهند بود و هزینه مبادلات اقتصادی تغییر اندکی خواهد کرد، اما در این سناریو در صورتی که امید به افق میان‌مدت و بلندمدت اقتصادی بهتر شود، می‌توانیم شاهد افزایش سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های اقتصادی باشیم. در این صورت با کاهش تقاضای پس‌انداز به ارزهای خارجی می‌توان شاهد کاهش اندک قیمت دلار در بازار داخلی بود. افزایش تقاضا برای سرمایه‌گذاری می‌تواند ظرف چند ماه باعث افزایش تقاضای بنگاه‌ها برای ارزهای خارجی شود که این کاهش نرخ ارز را جبران خواهد کرد.

در مجموع نگاهی به بازار ارز ایران در روزهای بعد از آتش‌بس در جنگ ایران و عراق این نکته را به ما یادآوری می‌کند که اثر اقتصادی شوک‌های روانی ناشی از رویدادهای سترگ بین‌المللی ظرف چندماه تحلیل می‌روند. اگر این رویدادها باعث تغییر ساختاری در فعالیت‌های اقتصادی کشور نشوند یا همراه با چنین رویدادهایی رخ ندهند، تغییرات ناشی از آنها در بازار ارز دائمی نخواهند بود. در صورت موفقیت در عرصه سیاست خارجی در پایان هفته تازه‌، کار اصلی تیم اقتصادی دولت شروع می‌شود و آن عبارت است از: اصلاحات گسترده اقتصادی برای استفاده از فرصت‌هایی که تلاش‌های دولت در عرصه سیاست خارجی برای اقتصاد کشور به ارمغان خواهد آورد.