اوپک در 53 سالگی؛ از دیروز تا امروز

14سپتامبر مصادف است با سالروز تاسیس اوپک یا همان سازمان کشورهای صادر کننده نفت. سازمانی که در نتیجه کنفرانس بغداد در همین تاریخ تشکیل شد و بر اساس آن پنج کشور بزرگ تولید کننده نفت، ایران، عراق، عربستان سعوی، کویت و ونزوئلا تصمیم به یکپارچه سازی تصمیمات در سیاستهای، عرضه، فروش و صادرات نفت گرفتند.

 

 
درواقع آنگونه که خود اوپک در تاریخچه اش ذکر کرده است، تاسیس این سازمان بیش از همه تحت تاثیر تغییرات اساسی در سیاست و اقتصاد بین الملل بود که از پس تغییرات ژئوپولتیکی آن زمان و سر برآوردن کشورهای جدید و تازه استقلال یافته و در حال توسعه رقم خورده بود.  
 آن زمان بازار نفت به شدت تحت تسخیر شرکتهای غول نفتی غربی بود که به «هفت خواهران» معروف بودند. با تاسیس اوپک و اعلام حق غیر قابل فسخ کشورها برای حاکمیت و مدیریت منابع طبیعی خود، به یکباره این انحصار در بازار نفت شکست و خود کشورهای صادر کننده تعیین کننده سیاستهای مربوط با نفت شدند.

  قدرت این سازمان زمانی به رخ کشسده شد که در سال 1973 تحریم نفتی بر علیه آمریکا و اسرائیل را به اجرا گذاشتند که منجر به کاهش عرضه نفت در بازار و در پی آن افزایش یکباره و شدید بهای نفت و ایجاد رکود در اقتصاد غرب شد. از آن زمان تا امروز اوپک به عنوان سیاستگذار اصلی بازار نفت با تولید و عرضه بیش از 40 درصد نیاز نفت جهانی بوده است.

تاریخ نمای اوپک:

14 سپتامبر 1960: تاسیس سازمان توسط 5 غول بزرگ تولید کننده نفت. فواد روحانی از ایران به عنوان اولین دبیر کل این سازمان انتخاب شد که در سال 1964 عبدالرحمان بزاز از عراق جانشین وی شد.

3 فوریه 1971: اوپک تصمیم گرفت که قیمت نفت را بدون مشاوره و دخالت خریداران تعیین کند.

16 اکتبر 1973: کشورهای عرب عضو اوپک تصمیم به تحریم نفتی غرب و ژاپن گرفتند. روز بعد وزرای نفت پنج کشور: الجزایر، بحرین، مصر، لیبی و سوریه تصمیم به یک تحریم همه جانبه گرفتند که تا مارس 1974 پابرجا بود و منجر به 4 برابر شدن قیمت نفت گردید.

20 اکتبر 1973: کشورهای عرب عضو اوپک در پی جنگ اعراب و اسرائیل، تصمیم به تحریم نفتی ایالات متحده آمریکا گرفتند. این تحریمها در 1973 منجر به آن شد که ژاپن برا اولین بار بحران نفتی را تجربه کند و آمریکا با کاهش شدید سوخت مواجه شود.

6 مارچ 1975: اوپک نشستی را برای اولین بار با سران عالیرتبه برگزار کرد. در این نشست الجزایر به وساطت میان ایران و عراق برای پایان دادن به اختلافات مرزی پرداخت که نتیجه آن قرارداد الجزایر بود. همچنین منجر به آن شد که ایالات متحده به شکل ناگهانی حمایت خود از شورشیان کرد عراق را قطع کند.

21 دسامبر 1975: در اتریش و در شهر وین، در جایی که نشست سران درحال برگزاری بود، یک گروگانگیری تروریستی اتفاق افتاد که در آن تعدادی از وزرای نفت اوپک و همچنین وزیر نفت عربستان، شیخ احمد زکی یمنی، به گروگان گرفته شدند. در این گروگانگیری 3 تن گشته شدند و وزاری گروگان گرفته شده با یک هواپیما به آفریقای شمالی برده شدند که برای آزادی آنها تقاضای 1 میلیارد دلار شد. آخا ایلیچ رامیرز سانچز معروف به «کارلوس شغال» بعدها مسئولیت طراحی این حمله را بر عهده گرفت. و در سال 2001 آلمان فردی به نام هانس خواکیم کلین را به اتهام همکاری در این گروگانگیری به 9 سال حبس محکوم کرد.

26 ژوئن 1979: اوپک تصمیم به افزایش بهای نفت در بازار جهانی گرفت که تاثیرات خود را در جولای همان سال به شدت نشان داد.

1992: اکوادور با بدهی برابر با 5.7 میلیون دلار عضویت در اوپک را ترک کرد. در 2007 مجددا برنامه پیوستن به اوپک را در پیش گرفت.

28 مارس 2000: 11 عضو اوپک تصمیم به افزایش سقف تولید برابر با 1.45 میلیون بشکه در روز گرفتند. این برای اولین بار بود که ایران در رای گیری برای افزایش سقف تولید شرکت مثبت داشت که بیش از همه برای حفظ بازار نفت اش بود.

17 مارس 2001: سران اوپک تصمیم به کاهش سقف تولید خود به میزان 1 میلیون بشکه در روز گرفتند که به تبع آن بتوانند جلوی سقوط مداوم بهای نفت را بگیرند. بوش رئیس جمهور وقت آمریکا، این اقدام اوپک را «نا امید کننده» خواند. در دسامبر همان سال روسیه نیز موافقت کرد که صادرات نفت خود را در راستای همکاری با اوپک کاهش دهد. این روند کاهش در صادرات و تولید نفت اوپک برای مدت چند سال ادامه داشت به گونه ای که در سال 2004 اعضا سه بار برای کاهش سقف تولید رای دادند. در اواخر این سال اما اوپک در پی افزایش بهای شدید نفت اقدام به افزایش سقف تولید کرد.

30 ژانویه 2005: اوپک اعلام کرد که در بهار قیمت نفت که نزدیک به 50 دلار بود، همچنان افزایش خواهد داشت. الجزایر مخالفت خود را با افزایش مجدد سقف تولید اوپک اعلام کرد. اما زمانی که اتحادیه اروپا پیش بینی رشد اقتصادی خود را کاهش داد، اوپک مجددا شروع به بحث پیرامون افزایش سقف تولید کرد. در ژوئن همان سال 500 هزار بشکه دیگر به سقف تولید اوپک اضافه شد. در آگوست 2005 سقف تولید اوپک به بالاترین رقم در 26 سال رسید.

11 اکتبر 2006: اوپک تصمیم به کاهش تولید یک میلیون بشکه نفت گرفت. روند افزایشی قیمت نفت با این تصمیم اوپک تشدید شد.

18 نوامبر 2007: در پی شروع رکود اقتصادی سومین جلسه عالی سران اوپک در 47 سال از زمان تاسیس برگزار شد که طی آن مجددا بر کاهش سقف تولید در پی کاهش قیمت نفت تاکید شد.

24 اکتبر 2008: در پی سقوط شدید بهای نفت و عمق گرفتن رکود اقتصادی، اوپک در یک جلسه فوق العاده هشدار داد که سقف تولید نفت را 1.5 میلیون بشکه کاهش دهد. اما علیرغم این هشدار بهای نفت 7 درصد دیگر کاهش یافت.

17 دسامبر 2008: اوپک با کاهش 2.2 میلیون بشکه ای در سقف تولید نفت، رکورد کاهش تولید را شکست.

طی سالهای اخیر و به خصوص از ابتدای سال 2009 اوپک تحت تاثیر رکود اقتصادی غرب بیشتر سیاستهای هماهنگ با اقتصاد غرب را دنبال کرده است و از حالت یک سازمان مستقل نفتی تقریبا خارج شده است. اما با این وجود هم اکنون نیز با در اختیار داشتن بیش از 40 درصد تولید نفت جهانی، و خروجی بیش از 30 میلین بشکه در روز تاثیر گذار ترین سازمان بر سیاستها و قیمت جهانی نفت است.